قدس آنلاین: در سخنان پیشوایان معصوم(ع) درباره فواید امام غایب، طی تشبیه زیبایی حضرت مهدی(عج) در دوران غیبت، به آفتاب پشت ابر تشبیه شده است. این تشبیه در حالی است که در روایتی آمده است «الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ الْإِمَامُ الصَّامِتُ یعنی چاه عاطل مانده، امام ساکت است. به بیانی دیگر پیشوایانی که مهر سکوت بر لب نهاده‌اند، به چاه‌های آب رها شده تشبیه شده‌اند. این تشبیه، نشانگر چیست؟

از حجت‌الاسلام دکتر محمد فرضی پوریان پاسخ این پرسش را جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.

شیعه امام زمان(عج) را مانند خورشید پشت ابر می‌داند، زیرا فواید بسیاری برای شیعیان دارد. حضرت با راهنمایی کردن علمای دین در واقع جهان تشیع را هدایت می‌کند، بسیاری از خطرات جهان تشیع را به همین شکل دفع کرده و با ارتباطی که با زعمای شیعه داشته و دستوراتی که به آنان داده است، شیعه را به این‌جا رسانده است. قضیه کمک حضرت به شیخ مفید و تصحیح فتوای ایشان نیز بسیار مشهور است. همچنین دیدار علما و بزرگان شیعه با حضرت نیز مشهور و معروف است و در کتب مربوطه ثبت شده است. یعنی حضرت به طور غیر مستقیم جهان تشیع را اداره و حفظ کرده است.

اما دشمن با استناد به یک روایت و برداشت نادرست از آن، تلاش می‌کند که بیان کند طبق روایات خود شیعه، امام زمان آن‌ها هیچ اثر و هیچ سودی ندارد؛ آن‌ها به روایتی در کافی استناد کرده که امام کاظم(ع) می‌فرماید: «الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ الْإِمَامُ الصَّامِتُ وَ الْقَصْرُ الْمَشِیدُ الْإِمَامُ النَّاطِقُ: چاه عاطل مانده، امام ساکت است، و کاخ برافراشته امام گویاست». سپس می‌گویند این‌جا منظور از امام صامت امام زمان(عج) است و چاه عاطل مانده یعنی هیچ اثر و سودی ندارد و بود و نبودش مانند هم است.

اما در این روایت هم تفسیر چاه عاطل و هم تطبیق آن بر امام زمان(عج) نادرست است. زیرا اولا در روایات دیگری مصداق آن مشخص شده و گفته شده مصداق آن امیرالمومنین(ع) است، به طور مثال در تفسیر فرات نقل شده امام صادق(ع) فرمود: «رَسُولُ اللَّهِ ص الْقَصْرُ وَ الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ عَلِیُّ [بْنُ أَبِی طَالِبٍ ص‏]» در این روایت حضرت چاه عاطل مانده را امیرالمومنین(ع) دانسته است که چون مردم او را رها کردند و از او استفاده نکردند، مانند چاه پر از آبی بود که رها شد و از آن استفاده نکردند.

خود امیرالمومنین(ع) نیز در روایتی فرمود: «فالقصر محمد و البئر المعطّلة ولایتی؛ عطّلوها و جحدوها و من لم یقرّ بولایتی: قصر مشید محمد(ص) است و چاه معطل ولایت من است، مردم آن را عاطل رها کرده و با آن مبارزه کردند و به ولایت من اقرار نکردند». لذا این‌جا اصلا منظور از «بئر معطل» امام زمان(عج) نیست و منظور امیرالمومنین(ع) در زمانی بوده که او را خانه نشین کردند و مسیر اسلام را منحرف کرده و اجازه ندادن مردم از علم و دانش حضرت بهره مند شوند.

در ثانی تفسیر «بئر معطل» نیز اشتباه است، چاه عاطل مانده به معنای بدون بهره و بی‌فایده و بی‌ارزش بودن نیست، مرحوم فیض کاشانی در تفسیر آن می‌نویسد: «این‌جا از امام صامت، به «بئر» تعبیر شده است، زیرا امام منبع علمی است که سبب حیات ارواح است، هم‌چنان‌که آب سبب حیات بدن است، اما این چاه با وصف «معطله» آمده یعنی این چاه متروک مانده و مردم از آن بهره مند نمی‌شوند، یعنی مردم سراغ امام نمی‌روند و از علم او استفاده نمی‌کنند، درست مانند چشمه پر آبی که مردم از آن اطلاع نداشته باشند و متروک مانده باشد».

لذا این روایت اصلا به امام زمان(عج) ربطی ندارد و منظور امیرالمومنین(ع) بوده است. اگر هم منظور امام زمان(عج) باشد، اصلا تفسیری که آنان کرده‌اند درست نیست، زیرا «چاه معطله» به معنای بی‌فایده و بی‌ارزش و بدون انتفاع نیست، بلکه به معنای رها کردن امام توسط مردم است، یعنی او منبع علم و دانش است و راه هدایت و راه رسیدن و کمال را به خوبی می‌داند اما مردم خود استفاده نمی‌کنند.

این‌جا می‌توان به پزشک حاذق و ماهر و توان‌مندی مثال زد که علی‌رغم این‌که علم و دانش فراوانی دارد و مطبش را نیز در شهر بنا کرده، اما مردم شهر او را رها کرده و سراغ او نمی‌روند و در بیماری خود می‌سوزند و سراغ دیگری می‌روند که هیچ علم و دانشی ندارد و آن‌ها را به کشتن می‌دهد.

در نتیجه اولا منظور از چاه معطل یعنی امامی که مردم او را رها کرده و از او استفاده نمی‌کنند؛ ثانیا طبق روایات دیگر منظور از آن امیرالمومنین(ع) بوده است.